Woorden van afscheid door Sjoert De Cremer

Bewonersvergadering in De Olijftak, ergens midden oktober 2021. Een oude vrouw met rollator komt schuifelend de ruimte binnen en neemt plaats op de stoel naast mij. Dag, zegt ze vriendelijk. Ik ben Gusta Maes. En wie bent u?

Wist ik veel dat de vrouw die naast me was komen zitten het komende jaar een hoofdrol zou spelen in wat we

‘de praatgroep filosofie’ zijn gaan noemen. Iedere dinsdag om klokslag twee uur - nu ja, op sommigen was het vaak iets langer wachten - kwamen Gusta, Michèle, Philomène, Lia, Francine en Francine, Gisèle, Bea en ik samen om van gedachten te wisselen. In de polyvalente ruimte van het dienstencentrum spraken we over het leven en wat ons die dag bezighield;
met steeds een knipoog naar de wijsbegeerte en het verleden. En in het geval van Gusta was dat verleden rijk - erg rijk.

Geen samenkomst ging voorbij of ze vereerde ons met smakelijke herinneringen aan haar snoepwinkel,

interessante weetjes over Antwerpen - in het bijzonder de Seefhoek en dan al zeker de Lange Beeldekensstraat -

maar ook met vergeten liedjes en gedichten uit haar jeugd en zo nu en dan zelfs een heerlijk stukje dialect.

Gusta was 94, maar bijzonder scherp van geest. Ze was de smaakmaker aan tafel en onze leading lady.

Wanneer zij sprak - en dat gebeurde veel - konden wij alleen maar luisteren. Maar ook dát kon Gusta goed,

dat bleek uit de vele vragen die ze stelde. Ze toonde interesse in de ander en zorgde ervoor dat iedereen werd gehoord.

Gusta begreep dat de wereld niet rond haar draaide. Een wijzere vrouw heb ik zelden ontmoet. 

Gusta had ook oog voor detail, er was niets dat haar ontging. Ter illustratie deel ik graag volgende anekdote.

We zijn dinsdag 21 juni en ik neem mijn vrouwen van de praatgroep mee op uitstap. De taxi pikt ons op voor de deur,

maar ver moeten we niet gaan. Ik neem de bende mee naar mijn werk. Atv - de Antwerpse televisie - in de houten hangar aan de Schelde vlakbij het Mas. Fier als een gieter leid ik Gusta en de anderen rond in een voor mij vertrouwde maar

voor hen bijzondere omgeving. Ik laat ze zien waar de journalisten werken, stel ze voor aan de eindredacteur en leg uit waarom we montagecellen nodig hebben.

Gusta neemt het gretig in zich op, haar blik laat me geen seconde los. Zelfs in de regiekamer en de opnamestudio luistert ze als een voorbeeldige leerling naar mijn spraakwaterval. Maar wanneer ik in de visagie een nieuwe monoloog wil starten, valt ze me in de rede. Beste Sjoert, excuseer dat ik u onderbreek, maar nu moet ik toch iets zeggen en ze wijst met haar vinger
in de richting van mijn trui. Die hoekjes op uw schouders, dat is van die pull op ne kapstok te hangen. 
Weet gij dan niet dat ge uw kleren eerst moet strijken voor ge ze in de kast legt? Daar stond ik dan met al mijn mooie woorden. Op m’n plaats gezet door de wijsheid zelve. Gusta wist wat belangrijk was.

Liefste Gusje. Geen hoekjes op mijn schouders vandaag, maar dat is echt wel het minste dat ik van je heb geleerd.

Ik koester de momenten die we samen hebben doorgebracht en dat ik hier op je afscheid in naam van je vriendinnen mag spreken, beschouw ik als een veel te grote eer. Ik keek naar je op, ik bewonderde je en stiekem had ik je zelfs lief.

Je was een geweldige vrouw en ik zal je nooit vergeten. In de verhalen van onze praatgroep leef je verder. Of zoals iemand anders het veel mooier zei: de wereld van Gusje blijft bestaan

Woorden van afscheid door de kleinkinderen

Allo met Maes … Allo?

Dag Moeke, ‘t zijn wij, je liefste klein- en achterkleinkinderen. We storen toch niet? We bellen even om te vragen hoe het gaat? Is het allemaal een beetje naar je goesting daarboven?

Met ons? Goh ja… het is intussen een dikke week geleden, dat we afscheid van jou hebben moeten nemen. En tussen al het verdriet door, zijn we vooral heel dankbaar dat we jou als Moeke hebben gehad. 

Je zei vaak ‘och mannekes, mijn geheugen…dat gaat erop achteruit’, maar eigenlijk Moeke, was dat toch helemaal niet waar? De gedichtjes en kinderliedjes die jij steeds met zoveel gemak weer oprakelde, dat is onvoorstelbaar. En dat is iets dat we nooit gaan vergeten. En zo zijn er nog een aantal dingen aan jou die we nooit gaan vergeten: je rommelkot in de Lange Beeldekensstraat waar we niet in mochten, de Oxfam-cadeaubonnen, ‘Karekiet in het Riet’, je haarbandjes en matching sjaaltjes, de matras achter de zetel om op te springen, de verhalen over vroeger, je tedere stem en stralende glimlach.

Maar vooral de vele wijze levenslessen die je ons meegaf. 

Dikwijls tussen de soep en de patatten, tijdens een telefoongesprek, een briefje, of terwijl we knus in de zetel zaten aan het raam… Als we met de nichtjes, achternichtjes, neefjes en achterneefjes samenzitten, halen we deze levenslessen graag nog eens boven. Da’s ook wat we de voorbije dagen gedaan hebben. En omdat een aantal van deze lessen zo waardevol zijn, delen we ze graag met iedereen.

Levensles 1: Echt luisteren en nieuwsgierig zijn.

Moeke jij kon altijd aandachtig luisteren zonder oordeel. Je was steeds nieuwsgierig naar iedereens leven en moedigde ons aan om een curieuze neus te hebben. Je vroeg steeds wat we nu weer geleerd hebben op school. En dat we moeten blijven leren. Of toch tot we het niet meer leuk vinden.

Die oprechte interesse in andermans leven was inspirerend. Je vroeg zo vaak hoe het ging met ons. En bood altijd troost wanneer nodig.

Levensles 2: Weten wat echt van waarde is.

Moeke, jij leerde ons wat echt van waarde is in het leven. Want - laten we eerlijk zijn - soms zijn wij best verwend. 

Jij toonde ons hoe we duurzaam kunnen leven. Dat 2dehands winkeltjes zoveel te bieden hebben. Dat je met enkele hergebruikte stofjes en wat creativiteit ook al heel ver komt. Als we dan in de winkel staan en iets willen kopen dat we eigenlijk niet nodig hebben, denken we aan jou. Dan horen we je stem en vragen we ons af of het ons echt gelukkig zou maken. En als we dan toch nieuwe schoenen kochten die we niet nodig hadden, dan was je de eerste om er een complimentje over te geven. Want jij wist wat echt waardevol is. En dat is er zijn voor elkaar en elkaar steunen en liefhebben. En dat toonde je ons elke dag.

Levensles 3: Zoek en vind schoonheid.

Je leerde ons dat we onze talenten moeten durven tonen. Je hebt het zelf altijd gedaan. In het koor meezingen, meespelen in een film, Nederlandse les geven, … Je creativiteit en liefde voor de medemens inspireerde ons om ook te zingen, te dansen en de pracht van het leven te ontdekken. Je zag en hoorde dan ook overal de schoonheid in de dingen. Zelfs in verdriet. Want het voelen van emoties wil zeggen dat we nog in leven zijn, en da’s iets om dankbaar voor te zijn. 

Soms zag je ook de schoonheid in de meest onnozele dingen. Ook als wij het niet meteen zagen, kon jij het dan op zo’n manier uitleggen dat het ons ontroerde en we je gelijk moesten geven. Elke keer als we nog eens gniffelen met de onnozele schoonheden in het leven, zullen we aan jou denken.

Levensles 4: Moeke’s cuisine.

Je leerde ons ook de betere delicatessen appreciëren. Vooral de snackjes die je voor ons maakte als we om snoep vroegen: appelfrietjes of een bruine boterham met plattekaas en confituur. Dit werd uiteindelijk de favoriete snack en zo vroegen we niet meer achter snoep. Of een pateeke misschien? In volle anticipatie van een echt pateeke, kregen we opnieuw een sneetje bruin brood met plattekaas en rode confituur. We weten nog altijd niet hoe je het verkocht kreeg —het lag misschien aan je ontwapenende glimlach— maar vanaf dan waren dat voor ons Moeke’s pateekes. En dankzij jou weten we ook dat hesp geen beenham is en dat beenham het best smaakt op een versgebakken pistolet met echte boter.

Levensles 5: Omgaan met het leven.

Soms zit het leven even niet mee, maar ook tegenslagen horen erbij. Jij toonde ons hoe we hiermee kunnen omgaan.

Want eigenlijk hebben wij je nooit horen klagen. We hebben je nooit slechtgezind geweten. Je ging altijd stralend en zingend door het leven. Als een vrolijke rots in de branding. Soms betrappen we onszelf erop dat we sakkeren over kleine onbenulligheden. En dan denken we aan jou en beseffen we dat het best meevalt. Jij inspireert ons om te blijven gaan en niet op te geven.

Levenles 6: Geloof in jezelf en in elkaar.

Jij geloofde echt in ieder van ons en wanneer we dat in een moeilijk moment dreigden te vergeten, herinnerde jij ons daaraan. Jouw vertrouwen in ons kunnen was groot. Je schreef op een moment: “Wanneer je kopje onder gaat in een zee van verdriet: WEET DAT JE ZWEMMEN KUNT!” We zullen elkaar hier op tijd en stond aan herinneren. Tegelijk leerde je ons ook om mild te zijn voor onszelf. Enkele geruststellende woorden van jou verminderde meteen onze onzekerheden en liet ons geloven dat alles altijd uiteindelijk goed zal komen. En dat laatste zullen we altijd meedragen: ‘Alles komt altijd goed!’ 

Levensles 7: Geniet van het leven.

Je leerde ons om het leven te vullen met fietsen, spelen, lachen en reizen. En open te blijven voor verwondering. Je hebt je hele leven gevuld met een onvermoeibare joie de vivre.

Als we je belden om morgen langs te komen voor een koffietje, zei je vaak: “Ma manneke kan dat geen andere keer, want ik heb het zo druk en er komt al zoveel volk langs”. Dat ons moeke soms een drukkere agenda had dan wij was een straffe realisatie. Maar een hele mooie. Moeke, je hebt ons geleerd dat ouder worden niet gepaard moet gaan met minder levensvreugde. Het leven is voor zij die lachen, altijd nieuwsgierig blijven en op elk moment tijd hebben voor een babbeltje; in jouw geval vaak zonder filter. Je wordt pas oud wanneer je stopt nieuwe dingen te ontdekken - en zo bleef je misschien wel de jongste van ons allemaal. Het zit hem soms in de kleine dingen zoals: “Ook al heb je een lift, neem zo veel mogelijk de trap”. Van jou hebben we geleerd om elke dag te vullen met nieuwsgierigheid, liefde, kracht en passie, leef het leven met verve en doe wat je niet laten kunt.

Levensles 8: Het belang van familie.

Je bracht op indrukwekkende wijze een liefdevolle familie groot. Want laat ons er even bij stilstaan. Je hebt 7 kinderen,16 kleinkinderen en 12 achterkleinkinderen. En toch heb jij ons allemaal, stuk voor stuk, even graag gezien.

En wat alles samenhoudt? Jouw enorm hart, waarin je iedereen opnam. Bij elk achterkleinkind was je nog altijd even vertederd. Jouw luisterend oor, altijd bezorgd om andermans geluk. Jouw wijze raad, altijd je uiterste best doen om te helpen.Jouw oneindig geduld en begrip ... En natuurlijk: de gepersonaliseerde verjaardagskaartjes met een gedichtje dat perfect aansloot op dat moment. Het soort kaartje waar we telkens trots op waren het te mogen ontvangen en het ons gelukkig stemde dat jij ons moeke was.

Levenles 9: Kaarsjes branden.

Tenslotte leerde je ons kaarsjes branden - telkens als je duimde voor of meeleefde met iemand van ons. En je mag er zeker van zijn Moeke, dat al die kaarsjes gewerkt hebben. Zoals alle levenslessen van jou, zetten we ook deze graag voort.

Lieve Moeke, vandaag branden wij kaarsjes voor jou.

Wij zijn je eeuwig dankbaar en zullen uw nagedachtenis levend houden, ook voor de vele generaties na ons.

Moeke, je hebt dat fantastisch gedaan hier, dikke knuffel van ons allemaal.

Woorden van afscheid door de kinderen

Na bijna 95 jaren in dit leven

Na bijna 95 jaren in dit leven maak ik het testament op van moeke

Ananas en appel, radijsjes, lente uitjes. Bruine boterhammen met platte kaas en confituur

Slappe koffie met veel melk, deze ingrediënten waren dagelijkse kost. De laatste jaren werd het menu van moeke verder aangevuld met soep van Hilde,  smoothies van Leen, en appeltaart en broodpudding van Wilfried.

Sokken en onderbroeken, een pyjama, sloefjes, altijd bruikbaar en in zo’n grote familie zou het zeker iemand passen. Meegebracht van de markt van het Sint Jansplein, stak mijn moeder ons, kinderen én kleinkinderen nog lang in de kleren.

In onze jeugd naaide ze kleding voor ons: een jurk, één model, één stofje in 4 maten. Gelukkig stopte ze bij de 4 oudsten en maakte ze geen garderobe voor alle 7, waar zou ze ook de tijd vandaan halen. Een jurk versmallen, knie- en ellbooglappen opnaaien, iedereen kwam met zijn verstelwerk naar moeke.

Altijd verder doen, altijd helpen. Moeke zorgde voor bomma, haar schoonmoeder bij wie ons gezin inwoonde in het grote huis in de Lange Beeldekensstraat. Ze kookte ook voor tante Maria, de zus van bomma die in de Lovelingstraat woonde. Toen bomma erg ziek werd heeft ze haar schoonmoeder verpleegd op haar sterfbed. Het eerste verdiep kwam vrij en grootmoe kwam er wonen op vraag van de familie. Grootmoe kwam en bleef vele jaren, dat was een leuke tijd maar dat betekende ook extra werk voor moeke, ze was altijd van dienst, zeg maar. Haar huishouden, de zorg voor eigen kroost, papa en grootmoe, en de winkel open houden. Hoe heeft ze dat klaar gespeeld zoveel jaren?

Veel aan haar hoofd en hard werken én toch vond ze tijd voor leuke dingen. Fietsen, zingen, volksdansen, avondschool Engels, liedjesteksten en gelegenheidsverzen schrijven. Ze fietste tot op hoge leeftijd. Als zestiger maalde ze vele kilometers met tante Liesbeth in Nederland. Ze reed ook door de stille Kempen maar ze fietste ook tot aan de kust. Dat was hard trappen op de pedalen van een eenvoudige damesfiets. Het was zwoegen om de anderen van het fietsclubje bij te houden want zij was de oudste van het gezelschap. Ze heeft er vast een goede cardio-training aan gehad, aan die fietstochten.

Zingen was haar lange leven. Ze kende de klassiekers uit het betere koorwerk van haar tijd bij Waelrant samen met Leen. En ze is nooit gestopt met zingen, ze bleef dit doen ook tijdens de pandemie. Met het jong van Hart koor volgde ze de online repetities op haar tablet. En met Jong van Hart heeft ze geschitterd met een solo, DRIE KEER, op het podium van de Singel, Halleluja. Ja, moeke was een echte vedette maar dan eentje zonder kapsones.

Bent u er nog? Want ik heb nog veel te vertellen en als u aandachtig luistert, krijgt u van mij hier het recept voor een lang leven.

Een buurmeisje, een nieuwkomer, kleinkinderen, medebewoners. Moeke stelde zich open voor iedereen. Ze gaf huiswerkbegeleiding aan een buurmeisje, ze was de EHBO voor een nieuwkomer, ze luisterde naar kleine en grote problemen van de studenten. De huisbaas had haar nl gevraagd om kotmadam te zijn na de verbouwingen in de Lange Beeldekensstraat. Liefdesverdriet? Moeke kon goed luisteren en troosten. Conflict thuis? Moeke was de favoriete tante van nichten en neven. Jullie moeke die verstaat mij wel, bij ons thuis is dat niet het geval, verzuchtte een neef. Kleinkinderen die botsten op hun grenzen, met hun ouders of vrienden. Ze kwamen allemaal ventileren bij moeke.

Moeke was nog goed bij haar hoofd. Ze kon nieuwe Franse en Engelse liedjes memoriseren, leerde met een tablet werken, haalde alle punten voor online spellingsoefeningen, …Heer Halewijn, gedichten van Gezelle, … het zat nog allemaal in haar hoofd. Ze hield van mooie woorden en ze schreef wel eens een gelegenheidsgedicht- of lied. Dan gebruikte ze een gekend vers of lied en maakte er een eigen versie van. Onlangs nog een leuk verjaardagsliedje voor een bewoner van de Olijftak. Moeke heeft het lied in het oor van de jarige gebruld, dat had effect natuurlijk want de jarige was erg doof.

In tijden van pandemie bleef ze schrijven en kwamen er ook Corona gedichten. En of ze mensen kon enthousiasmeren en het geluk van anderen voorop stelde. Ze moedigde jong en oud aan om hun passie te volgen en om te volharden ook als het moeilijk werd. Ze hield ook bij wanneer je voor een zware of lastige opdracht stond en nadien informeerde ze hoe het was gegaan.

We wisten dat deze dag zou komen maar hoopten op het langst mogelijke uitstel. Moeke, het was zo fijn dat je zo lang gebleven bent. 7 kinderen, 16 kleinkinderen en 12 achterkleinkinderen én nog zoveel anderen, we zaten met zovelen in jouw hart. Ga jij nu maar heerlijk hemelen.

Woorden van afscheid door Petra

Allerliefste Moeke,

Het is zover vandaag. We geven je af aan moeder aarde. Van jou afscheid nemen doe ik niet graag.

In mij hart vele warme herinneringen. Het dichten gaat me minder af, dat heb ik niet geërfd. Daarom kreeg dit woordje

een andere vorm: Zie hier een Moeke-alfabet. Met af en toe toch “een retteketet”.

We beginnen met de A van Augusta, actieve madame, Appelfrietjes en uiteraard “Allo met Maes?”

Gevolgd door de B van Barry en Bollenwinkel.

Bij de C denken we aan Confiserie en Chocolat.

De D van De Standaard.

En de E staat voor Elegantie en goede smaak; dat had je écht wel.

Fantastisch Familieweekends, Fietsen en Filosoferen met Sjoerd vervolgen het rijtje.

Een Grote G voor: Gusta tours, Georges, Gelegenheidsgedichten, Gepersonaliseerde verjaardagsliedjes, Gerookt vlees, Gebraaien kip met witloofsla en Gekookte! patatten.

Halleluja, we zijn al aan Hundertwasser, de Haarlinten, de Houten bakken en schabben met glazen potten van je winkel.

I staat voor iPad en Iedereen is welkom.

Jong van hart vervolgens hoort bij de J.

De K brengt veel: Kruiswoordraadsels, Koren, Karrekiet in het riet, Knikkebollen voor den tv, de Kleurtjes van Gustav Klimt en de Klok in je halletje die elk uur sloeg.

Lang Leve de familie Lion uit de Lange Beeldekensstraat, en uiteraard hoort bij de L ook Louette.

Retteketet volgende couplet!

Moeke Maes aan de top, de Matras-springende Mieke-Maaikes en de mannekes er achter aan.

Natuurlijk volgen dan de Napoleons, Naaien, en de Nakomelingen, wel 35!

O ja, hier zijn dan de Orangettes en de Oxfambons.

P van Moeke’s Pateekes, Peeters Govers en Podiumbeest.

Q… Kweenie  hoe snel gaan we door naar de volgende letter.

Regelrecht naar Renault Clio, Rummikub, Rommelkot, plus Rijmen en dichten zonder uw gat op te lichten.

Snel zijn we dan bij SchildeStrand, de Seefhoek, Slappe koffie met veel melk en heerlijke Soep.

Toffe tante voor velen en bij elk bezoekje een Trek aan je houten clowntje.

U staat voor Up-cycling, je weet wel: duurzaam en creatief hergebruik.

Vanzelf komen we dan bij Volksdansen, Vrijwilligerswerk en nog Veel, Veel meer.

De W Wil uiteraard Winnen.

De X , euh… KZoutniweten…

Dan maar Y: Yoga, later stoelyoga.                    

Zo komen we ten slotte bij Zingen, Zich Zorgen maken, maar vooral liefdevol Zorgen voor anderen, Zakdoeken -gestreken uiteraard-, Zondagse uitjes en etentjes.

Voila, dit is het einde. Nee, geen volgende couplet, noch een retteketet.

Lieve Moeke,

Een kleurrijk alfabet, een rijk gevuld leven.

Je hebt tot de laatste moment alles gegeven.

Je hebt je opdracht met glans volbracht.

Allerliefste Moeke, dikke kus en slaap nu maar zacht.

Woorden van afscheid door An 

Waar is moeke?

Ja, waar zit ze nu weer?

Waar is moeke? Een whatsapp groepje voor Wouter en de zussen om het reilen en zeilen van moeke te kunnen volgen.  Want als tachtiger ging ze nog vaak de deur uit. Met de fiets boodschappen doen, mee naar Louette,

met Els en Karin naar zee. Ze was bijna 88 toen ze meedeed in de eerste productie van Mozaiëk in de Sint Willibrordus kerk. Samen zaten we in de Soep van Boom voorstelling  in 2017. En een jaar later in Vluchten, een familiekroniek.

Acteren in de film van Marie. Interviews voor kranten, Ligo, Poolhert, …

Ja, waar zit ze nu weer?

Waar is moeke? Werd een gezondheids- bullet met de agenda van

Doktersafspraken, Kine bezoeken, Huisverpleging

Moeke,

In gedachten heb ik al vaak afscheid genomen van jou

want de voorbije jaren waren er genoeg tekenen geweest.

En ook al probeerde je de gezondheidsproblemen te minimaliseren, we wisten het wel.

Je moest het kalm aandoen want jouw hart was het aan het begeven.

De rolstoel deed zijn intrede.

“Alles wat ik nog zelf kan, moet ik zelf doen” zei je en je belandde op de spoed.

Dat was in januari. Het was een voorbode van wat nog zou komen.

Waar is moeke? Ze is nu aan het hemelen in het fijne gezelschap van iedereen die haar is voorgegaan.

Terug bij onze grootvader die we nooit gekend hebben,

Bij grootmoe

Bij papa

Bij haar broers en zussen: nonkel pater/ onze Frans, nonkel Louis, nonkel Fons, ons Maria, onze Jos, onze Marcel en ons Ireen

Bij tante Liesbeth.

Lieve familie, deze mooie woorden leen ik van Moniek, vrouw van Ward Maes: Het was zo fijn dat ze zo lang gebleven is. Maar ….we wisten dat deze dag zou komen en hoopten op het langst mogelijke uitstel.

Woorden van afscheid van Tania

’t Is goed in eigen hart te kijken…

nog even voor het overgaan

Bijna 95 lange jaren en

geen enkel hart heb je zeer gedaan

35 uit het jouwe zijn geboren

en het jouwe is nu heengegaan

Vele ogen die nu schreien,

warme weemoed bij liefdevolle mensen

Veel woordekes van liefde om aan elkaar te vleien

met diepe droefenissen en helende herinneringen

Jouw verhalen, jouw geheugen uit een lang verleden

jouw acteren en zingen en gedichten altijd paraat

Jouw bekommernissen en sociale bemoedigingen

Jouw ‘domweg gelukkig in de Lange Beeldekensstraat’

Die goedheid lijk een avond-zoen

’t is goed in eigen hart te kijken

nu jij voorgoed bent heengegaan

Moeke, je hebt het goed gedaan!

                       (Naar Alice Nahon op z'n Moeke's)